Ίσως να σας έχει ήδη τύχει…
…να κάνετε μία απόπειρα να πείτε σ’ ένα προσφιλές πρόσωπο πως το νοιάζεστε,
το επιθυμείτε ή το αγαπάτε. Και αντί να επιτύχετε, αυτό το πρόσωπο να
κατανοήσει και να παραλάβει τούτο το μήνυμα, απεναντίας να τεθεί σε πλήρη
άγνοια για τις πραγματικές και αντικειμενικές δυσκολίες που δημιουργούν προβλήματα στη μεταξύ σας προσέγγιση.
Ώστε εν τέλει ν’ αντιδράσει, βάσει της εκτίμησής του πως το απωθείτε.
«...αυτό, μέσες άκρες, λοιπόν
μας λέει ο και ο Goffman για τις ανθρώπινες σχέσεις...»
Η αλήθεια είναι πως δεν συμπαθώ τις λεζάντες, όμως τούτη 'δω διαθέτει μία
αισθητική και ένα μήνυμα, τα οποία θα μπορούσα κάπως να αξιοποιήσω.
Είναι γεγονός πως τα πράγματα αλλάζουν. Βέβαια, εν προκειμένω δεν αναφέρομαι
σε μία προσχεδιασμένη δράση, με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένου στόχου, αλλά
αναφέρομαι στη διαδρομή, εκείνη που διαγράφεται σταδιακά κατά τη διάνοιξη του
δρόμου, στο εξελισσόμενο κατά τη διαδικασία δρώμενο, το οποίο θα λάβει την
όποια του μορφή, απροσχεδίαστα και ανάλογα με την εμπλοκή όλων των σχετικών
παραγόντων.
Επιπλέον, η πραγματικότητα είναι πως ο αρχικός σχεδιασμός τούτου του κειμένου
θέλησε να το εισάγει στην υπηρεσία εξυπηρέτησης άλλων αναγκών, αφού το κίνητρο
της συγγραφής και ο στόχος που σκόπευε να εξυπηρετήσει ήταν τελείως
διαφορετικός, από αυτόν στον οποίο κατέληξε. Όμως πέρα από τη στοχοθετική
πλευρά του πράγματος, υφίσταται και η διάσταση του χρόνου ως παράγων ανέλιξης
και πραγματολογικής εκφοράς των σχετικών εξερχομένων. Αυτό σημαίνει πως το
κείμενο αυτό διαμορφώθηκε σταδιακά, με πολλές ανασκευές, προσθήκες,
συμπληρώσεις και αλλαγές, ώστε το τελικό αποτέλεσμα ουδεμία σχέση πλέον έχει
με τον αρχικό σχεδιασμό.
Αυτό είναι, λίγο πολύ, το θέμα που πραγματεύεται ο Goffman, αυτό είναι εξίσου το εσωτερικό
"καθεστώς" που υποκινεί και διαμορφώνει την καλλιτεχνική έκφραση και
αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τούτο δω το κείμενο, ταυτόχρονα δε και με τη ζωή…
Όμως ας μη χρονοτριβούμε και ας περάσουμε σ' ένα ενδιαφέρον
"στιγμιότυπο" κοινωνικής ψυχολογίας, σε πλαίσια θεώρησης του Goffman και βέβαια πέρα από τον ειδικότερο χώρο
της ενδοατομικής ψυχοδυναμικής, η οποία έχει ενταχθεί στα έως τώρα αναλυτικά
μου ενδιαφέροντα:
Ο κοινωνικός ψυχολόγος Erving Goffman θεωρεί ότι οι σχέσεις δεν είναι προδιαγεγραμμένες,
βάσει κοινωνικών ρόλων και κανόνων, τους οποίους καλούμαστε να εκπληρώσουμε, ή
εσωτερικών γλωσσικών και γνωστικών δομών, που συμπλέκονται μεταξύ των ατόμων,
σε μία ευθύγραμμη ντετερμινιστική πορεία. Αλλά πως παράγονται και αναπτύσσονται
ακριβώς εκείνη τη στιγμή, κατά την οποία οι σχετικές αλληλεπιδράσεις
εξελίσσονται.
Ήτοι: Το κοινωνικό περιβάλλον αφενός ή η ποικιλία των σχετικών ατομικών
χαρακτηριστικών αφετέρου, δεν συνιστούν το κανονιστικό πλαίσιο ή τα αίτια
διαμόρφωσης της διαπροσωπικής συναλλαγής. Δεν συγκροτούν δηλαδή παγιωμένους
τρόπους με τους οποίους απαντάμε ή αποκρινόμαστε στα επικοινωνιακά εγχειρήματα
των άλλων. Τούτα θα θέσουν, απλά και μόνο, τις παραμέτρους, για την εξέλιξη της
διαπροσωπικής συναλλαγής, η οποία δεν παύει ποτέ να είναι δυναμική και
αυτοδύναμη.
Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τον Goffman, πως οι "Προσδοκίες" των ενδιαφερομένων (είτε από τον εαυτό τους, για το πως οφείλουν
να πράξουν είτε από τον άλλον, για το πως πρέπει εκείνος πλέον ν' ανταποκριθεί)
μαζί με τις "Ερμηνείες", τις οποίες στοιχειοθετούν από τις
(αντ)αποκρίσεις των άλλων, και συνεπώς οι εξελίξεις των διαμοιβομένων
μορφοποιούνται ακριβώς εκείνη τη στιγμή, κατά την οποία λαμβάνουν χώρα. Κατ'
αυτόν τον τρόπο οι ανακύπτουσες "Επιλογές" καθίστανται πολυάριθμες και
ανάλογες των -μεταξύ των προσώπων- αποκρίσεων.
Όλο τούτο λοιπόν κάνει ένα σαφή υπαινιγμό (μεταξύ άλλων) ότι οι ρόλοι ή οι
κανόνες -είτε αντλούνται κατ' ευθείαν από το κοινωνικό περιβάλλον είτε εξορμούν
μέσα από το ατομικό ιστορικό εκάστου- δεν συνιστούν συμπαγείς και αμετασάλευτες
"οντότητες" που καθορίζουν ΤΙ πρέπει να πράξει κάποιος, ΠΩΣ και
ΓΙΑΤΙ.
Αλλά περνούν στη διαδικασία της ανακατασκευής και ανανοηματοδότησής τους,
προκειμένου να εισέλθουν στην υπηρεσία της εξυπηρέτησης, ή μάλλον της
προοδευτικής ανέγερσης της διαπροσωπικής συναλλαγής και υπόκεινται στις
"Αξιώσεις" και τις "Προσκλήσεις" ("επιδείξεις", ο
όρος του Goffman), σαφώς και
τις νοηματοδοτήσεις, οι οποίες εκφράζονται εκατέρωθεν των μελών της, στα
πλαίσια της ατομικής, αλλά -σύμφωνα με τα παραπάνω- και συλλογικής
πρωτοβουλίας.
Η "ασάφεια", η "ατέλεια" και η ανοιχτότητα των
ανθρωπίνων σχέσεων (και όπως είπα παραπάνω, πέρα από συμπαγή, αλλά εξελισσόμενα
κανονιστικά, ενδοατομικά ή κοινωνικά, πλαίσια αναφοράς) εξασφαλίζουν τη
δυναμική και διαλεκτική, και συνεπώς τη διαρκώς εξελισσόμενη λειτουργία τους.
Πλέον των παραπάνω, θα επιθυμούσα να κάνω μία προσωπική προσθήκη,
προκειμένου ν' ακουμπήσω στο κείμενο ένα περισσότερο προσωπικό κομμάτι
αισθητικής και φιλοσοφικής θεώρησης της ψυχολογίας ή του προσώπου.
Το να διαθέτουμε την ικανότητα να χειριζόμαστε τις διαπροσωπικές μας
επαφές, με τα λεκτικά ή εξωλεκτικά τους συμφραζόμενα, κατά τρόπο ευέλικτο και
λειτουργικό, τούτο προϋποθέτει μία ευελιξία συναισθηματική και διανοητική, στο
χειρισμό των ενδοψυχικών συγκρούσεων ή απλά των διλημμάτων. Εξίσου μία ευελιξία
και μία περισσότερο ενδελεχή εξέταση των απευθυνόμενων, στους άλλους,
αιτημάτων, τα οποία, μέσα από μηχανισμούς ιδεολογικοποίησης, περνάνε συνήθως
στο χώρο της ατομικής ή συλλογικής νομιμότητας, για να δυσκολέψουν ή να
διευκολύνουν εκ νέου την εξέλιξη των ψυχικών μηχανισμών αυτορύθμισης.
Η συστηματική εποπτεία και η λειτουργική ρύθμιση όλων αυτών των παραμέτρων
θα εισαγάγει στο διαπροσωπικό χώρο περισσότερο καινοτόμες επιλογές, τέτοιες που
θα συνεπιφέρουν μία συνεχώς εξελισσόμενη ψυχονοητική εγγύτητα και τα παρεχόμενα
από αυτήν οφέλη, τα οποία αφορούν στην άμβλυνση (αν όχι την ολοκληρωτική άρση)
του διαπροσωπικού απρόβλεπτου, του επικοινωνιακού αδιεξόδου και της ψυχικής
μοναξιάς. Ασφαλώς εδώ δεν υπονοείται τίποτε αναφορικά με κάποιο είδος
μυστηριακής, ψυχικής, ακόμη και αισθησιακής σύνδεσης με τον άλλον, ενώ
λαμβάνεται ξεκάθαρα υπόψη η ύπαρξη ορίων του εαυτού, τα οποία θέτουνε τη
διαχωριστική γραμμή στο γούστο, τα ενδιαφέροντα, τις ανάγκες και τις αντιλήψεις
καθενός μας.
Οι παραπάνω διευθετήσεις λοιπόν υλοποιούν προοδευτικά τη διάνοιξη των
επικοινωνιακών καναλιών, εκείνα τα οποία, στη βάση της ενσυναισθητικής τοποθέτησης
εκάστου ενδιαφερομένου, εξυπηρετούν μακράν καλύτερα το "διαλεκτικό"
πραγματικό του εαυτού, το διαλεκτικό "πραγματικό" του άλλου και
ασφαλώς εκείνο της μεταξύ των σχέσης.
Η αυτεπίγνωση, η αντίληψη δηλαδή των ιδιωτικών και ειδικών αναγκών, οι οποίες
θα σχηματίσουν το μεταβολίσιμο και ικανοποιήσιμο, απέναντι στον κόσμο, αίτημα,
θα μας παράσχει μία ακριβέστερη, αλλά και ασφαλέστερη γνώση για το τι
νομιμοποιούμαστε αφενός και τι μπορούμε αφετέρου να προσδοκάμε, από το άλλο
πρόσωπο. Ώστε να μην κρούουμε άστοχα τα ρόπτρα σε θύρες που έχουν σημαντικά
διαφορετικό, από τον δικό μας, προσανατολισμό, όταν ή και αν ασφαλώς είναι
τέτοιος…
Καλό σας βράδυ
& καλά σας χριστούγεννα
Ελένη Κανακάκη
ΦΠΨ Ψ’
