ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΓΩ

1. Το Εκείνο & το Υπερεγώ και ο μηχανισμός άμυνας της Διχοτόμησης

Στο παρελθόν, έκανα συχνά αναφορά στη φρακταλική δομή της γνώσης, για να καταδείξω την ενότητά της.

Αυτό δεν έχει και μεγάλη διαφορά από την ιδέα της διαθεματικής προσέγγισης, η οποία συνεπάγεται την εξέταση ενός συγκεκριμένου ζητήματος, μέσα από διαφορετικές οπτικές και επιστήμες. Όπως ακριβώς είχε κάνει ο Νανόπουλος, ο αστροφυσικός, και ο Μπαμπινιώτης, ο γλωσσολόγος, όταν είχαν κάποτε εξετάσει, συγκριτικά και συγκρητικά τις έννοιες των επιστημών τους, για να εντοπίσουν τους κόμβους και τις κοινές τους πλεύσεις.

Αυτό σημαίνει πως μία κάποια «νόρμα» μπορούμε να τη συναντήσουμε κυριολεκτικά παντού και εδώ έγκειται, υποθέτω, η αξία της μαθηματικής γλώσσας, της πιο αφαιρετικής, όμως και της πιο εκλεπτυσμένης, ταυτόχρονα δε και τις πιο ακριβούς και έντιμης γλώσσας του κόσμου, της οποίας, αν μπορούσαμε να κάνουμε ακόμη ευρύτερη χρήση, ενσταλάζοντάς την περισσότερο, στη λιβιδινική διάσταση του ψυχισμού (ή και το αντίθετο, δεν φαίνεται να έχει μεγάλη σημασία), το αποτέλεσμα της ζωής μας θα προσέφερε περισσότερες από τις συγκινήσεις μιας «θείας ομορφιάς».

Λόγος και Συναίσθημα… Συναίσθημα και Λόγος. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, οι οποίες στην καθημερινή μας σκέψη είναι «Διχοτομημένες», για τη λειτουργία και την αξία τους…

Το συναίσθημα, το «Εκείνο»… (δηλαδή), έχει Πάντα μέσα του Λόγο ή «Υπερεγώ» (ή Κόσμο -κατά τους αρχαίους- ή μαθηματικά -τα οποία είναι η γλώσσα που μιλάει για τον Κόσμο). Ένα Υγιές Συναίσθημα εμφορείται από έναν Υγιή Λόγο (τρόπος του λέγειν το «έναν») και το αντίστροφο. Η διαφορά μεταξύ των δύο έγκειται στο βαθμό εξωστρέφειας στη λειτουργία τους, όπως θα έλεγαν και οι «Θεωρητικοί (ψυχολόγοι) των Χαρακτηριστικών» .

Το Εκείνο έχει περισσότερο εξωστρεφή δράση και μαζί με το Υπερεγώ συνιστούν οργανωτικές λειτουργίες του ψυχισμού, οι οποίες συναρμόζονται και συγκροτούν (ως πατέρες;) έναν ενιαίο χώρο, και τα οποία θα μπορούσαν…

…«να «ρεύσουν, μπροστά από τα μάτια μας, ως ερεβώδεις ποταμοί, που ξεκινούν από το άπειρο, για ν’ αγκαλιάσουνε τον κόσμο και να χυθούν ενωτικά και μορφοποιητικά πλέον στο Εγώ»…

Στον ίδιο μηχανισμό άμυνας -της Διχοτόμησης δηλαδή- ακουμπάει η μανιχαϊστική θεώρηση του «καλού και του κακού». Ο άνθρωπος, είναι δυνατόν να υποστεί καθίζηση, κάτω από το βάρος του Φόβου, του Τρόμου, της Ενοχής και εν τέλει της Αυτοαπόρριψης.

Τούτη η καθίζηση θα οδηγήσει (μεταξύ άλλων) στο να διχοτομήσει τα μέσα του σε «καλά και κακά αντικείμενα», τα οποία αφενός θα προβάλλει λυτρωτικά και αφετέρου θα επενδύσει, για να τα ξαναπάρει πίσω, πάνω σε ‘κείνα του εξωτερικού κόσμου, οργανώνοντας έτσι τις κοινωνίες του.

Και θα οικοδομήσει κατοπινά τις συγκεκριμένες ιδεολογικές βάσεις, τις κουλτούρες και τους πολιτισμούς, εκείνους που θα υποστηρίξουν τα ψυχολογικά μοντέλα και τις δομές, που διακλαδώνονται από τον μηχανισμό άμυνας της διχοτόμησης.

Ο μηχανισμός αυτός δημιουργεί μία «πόλωση» μεταξύ των διάφορων πτυχών του εαυτού και η εναρκτήρια λειτουργία του χρονολογείται από τη βρεφική ηλικία του ατόμου, όταν οι ανάγκες του ικανοποιήθηκαν ατελώς και όταν οι όψεις του εαυτού του αντικατοπτρίστηκαν κομματιασμένα, πάνω στον καθρέφτη του μητρικού προσώπου.

Εντελώς χοντρικά, ο κόσμος μας έχει συγκροτηθεί μέσα από αυτόν τον μηχανισμό. Ο εσωτερικός πόλεμος, μεταξύ καλού και κακού, γίνεται, σε ατομικό επίπεδο, νεύρωση, ψύχωση ή σύγκρουση διαπροσωπική, ενώ σε κοινωνικό, πόλεμος, μιζέρια, συμφορά…

------------------------------------------------------------------

2. Οι μηχανισμοί άμυνας της Μετουσίωσης και της Φαντασίωσης στη λειτουργία του Ασύνειδου Φόβου

(και οι παραινέσεις ενός Υγιούς Υπερεγώ προς ένα Ευήκοο Εκείνο - Η άρση της Διχοτόμησης)

 

Ο φόβος, λένε, φυλάει τα έρμα...

...κακό πράμα ο παρατεταμένος, βαθύς και ασύνειδος φόβος...

Κάποτε ξεκινάμε δυναμικά... Οι Εσωτερικές Όμως Αναχαιτίσεις, που έχουν συγκροτήσει την ψυχική λειτουργία, στα όσα χρόνια της ζωής μας, δεν βοηθάνε να ξεφύγουμε από τον "...βασικό μας προγραμματισμό..."

...ώστε θα έρθει έπειτα η αναστολή της Δυναμικής αυτής. Αλλά και η αναπλήρωση, η ανακούφιση και η μεταμφίεσή της, μέσω της «Mετουσίωσης» (και με τη συμβολή κάποιου είδους "στοματικού" τύπου μετατροπής) της σεξουαλικοποιημένης πια, ασύνειδης και αμορφοποίητης επιθυμίας (για πλήρη ζωή...), που γεννάει αυτή η δυναμική, σε τέχνη κουλτούρα και πολιτισμό. 

Ο Freud έλεγε…

«Πολιτισμός…, Πηγή δυστυχίας»

Και με τούτο εννοούσε πως το σύνολο των πολιτισμικών μας στοιχείων, οι τέχνες, οι επιστημονικές επιτεύξεις, τα γράμματα συνιστούν μεταμφίεση αλλά και εκπλήρωση του σεξουαλικού ενστίκτου.

Η «στοματικότητα», ένα ιδιοσυγκρασιακό στοιχείο των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν υποστεί «παλινδρόμηση» και περαιτέρω «καθήλωση» στο «Στοματικό» ψυχοσεξουαλικό στάδιο, το πρώτο δηλαδή στάδιο της ανάπτυξης, κατά τη βρεφική ηλικία, (στη Φροϋδική θεωρία) δύναται να εκδηλωθεί με περισσότερους τρόπους, ένας εκ των οποίων είναι και η διαδικασία της «μελέτης», ως μία συμβολική μορφή, «κατάποσης» ψυχικού υλικού. Η συναρμογή της λειτουργίας της μετουσίωσης με αυτή της στοματικότητας, μπορεί να διαμορφώσει συνήθειες, οι οποίες συμβολοποιούν και εκπληρώνουν μέσα τους, μία ανάγκη ενορμητική.

Το αν πρέπει να υιοθετήσει κάποιος την παραπάνω θέση του Freud, περί μετουσίωσης, είναι θέμα προς συζήτηση. Η προσωπική μου θέση είναι πως άλλες, πολύ ισχυρότερες ψυχικές ανάγκες, σεξουαλικοποιούνται (καθόσον η συγκεκριμένη ανθρώπινη λειτουργία, μπορεί να διοχετεύσει την ενέργεια που παρεμποδίζεται, να συμβολοποιήσει την ανάγκη και να δράσει ανακουφιστικά) και με τον τρόπο αυτό είναι δυνατόν πλέον να περάσουν καμουφλαρισμένα στον πολιτισμό, χωρίς όμως αυτός ο τελευταίος να έχει συγκροτηθεί απαρέγκλιτα από μετουσιώσεις λιβιδινικές.

Όταν λοιπόν και τούτος ο μηχανισμός θα έχει πια χρησιμοποιηθεί εξαντλητικά από τον ψυχισμό, θα έρθει πλέον εναλλακτικά (γιατί όχι και παράλληλα) η καθαρή «Φαντασίωση» αυτής... της επιθυμίας...

Στο παρελθόν, ένας αγαπητός φίλος είχε ισχυριστεί πως οι κινηματογραφικές ταινίες είναι το απότοκο αυτού του είδους της εκπλήρωσης και νομίζω πως θα συμφωνήσω αρκετά, μαζί του. Ασφαλώς η φαντασίωση είναι ταυτόχρονα και μία «Άρνηση» της πραγματικότητας και η κατασκευή ενός ωραιοποιημένου και «καλόβολου», για το υποκείμενο, κόσμου, όμως δεν είναι πάντοτε συνειδητή και ασφαλώς όχι ευχάριστη ή θετική, αν αποφασίσουμε να συμπεριλάβουμε μέσα τους και αυτές της ψυχωσικής λειτουργίας. Όμως η τελευταία αυτή κατηγορία, εν προκειμένω, δεν με αφορά.

Εκείνο που εμένα τώρα μ' ενδιαφέρει είναι πως, στο πλαίσιο της λειτουργίας αυτής, ένας άνθρωπος καταλήγει να παραμένει «συνεπής» στον εξίσου αμορφοποίητο και ασύνειδο φόβο του... συνεπής -κατ' επέκταση- στην αυτοαναχαίτισή του, συνεπής στην άρνησή του να πράξει τα χρέη του και να κοιτάξει στα μάτια την αλήθεια, για να απολήξει τελικά…

…με χείλη σφιγμένα και μια αξεπέραστη θλίψη στα μάτια...

…για μια ζωή που κύλησε…

Άραγε; …Τη θέλουμε αυτή τη ζωή;

…ή μήπως να βαδίζαμε εκεί που δείχνουν πως μας αγαπάνε;;…

(Αφιερωμένο στη φίλη μου Σ.Σ.)

------------------------------------------------------------------

3. Το Κοινωνικό Πρόσωπο και η Γιουνγκιανή Περσόνα

(και οι…παραινέσεις… ενός Λογικού Εκείνο προς ένα ΜΗ Σαδιστικό Υπερεγώ - Η έναρξη των συνομιλιών)

Το να απεμπολεί κάποιος το κοινωνικό του πρόσωπο, στη διαπροσωπική συναλλαγή, δεν συνεπάγεται πως αυτομάτως απεμπολεί και το «προσωπείο» του.

Ασφαλώς, το κοινωνικό πρόσωπο, το οποίο σημειωτέον (στη λειτουργική του χρήση) διαθέτει αξία αναγνωριστική και προσαρμοστική, στις σχέσεις των ανθρώπων, είναι μία περισσότερο συνειδητή κατασκευή, απ’ ότι το προσωπείο, ή η «Περσόνα», (του Carl Gustav Jung)  η οποία έρχεται να γεμίσει κατευθυντικά το κενό, εκεί όπου η έλλειψη ταυτότητας παίρνει τον χαρακτήρα μίας «εφηβικής εξωστρέφειας», με περισσότερες διαστάσεις.

Να κάνω μία παρατήρηση εδώ πως η Γιουνγκανή περσόνα αφορά στην απόρριψη πλευρών του εαυτού και την αντικατάστασή τους από άλλες, οι οποίες θεωρούνται αποδεκτές μέσα σε ευρύτερους ή περισσότερο στενούς κοινωνικούς χώρους και ομάδες.

Και συνεχίζω: Ένα τέτοιο κενό ασφαλώς δεν συνιστά μία ρήψη εξ’ ουρανού, κατευθείαν μέσα στον ψυχισμό του ατόμου και οπωσδήποτε δεν αποτελεί «δημιούργημα του θεού», στον οποίο καταλογίζουμε τα πάντα…, ΕΚΤΟΣ ΑΠ’ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΛΟΓΟΥΝ!

Έχει σχηματιστεί, κατά την ιστορική πορεία του ατόμου και έχει αποκτήσει την ουσία του, μέσω μηχανισμών συγκρότησης ταυτότητας, που υπαγορεύονται και κάνουν ευθεία αναφορά, στις διαδικασίες συμμόρφωσης στην ομάδα, με τις αξίες και τους στόχους που την διέπουν.

Ας μιλήσουμε όμως λίγο περισσότερο για τις παραπάνω διαστάσεις αυτής της εφηβικής εξωστρέφειας:

Όπως πιθανά Διαισθανόμαστε, όταν ένας νεαρός άντρας εκπαιδεύεται και στρατολογείται «καμικάζι» (θανάτου, κοινώς τρομοκράτης/καμικάζι), κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται καμία απώλεια της από χρόνια συγκροτηθείσας «Περσόνας» του. Στην περίπτωση, δηλαδή, που κάποιος δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη του τις κοινωνικές παραμέτρους, εκείνες που οργανώνουν τη ζωή τη δική του, εν σχέσει με τις ζωές των άλλων, αυτό δεν συνεπάγεται πως κάνει αναφανδόν και ακραιφνώς μία κίνηση μέσα στην ελευθερία, μία κίνηση δηλαδή που παράγεται από το Εκείνο, μία κίνηση «Λιβιδινική». Αλλά πολύ περισσότερο μία υποβαλλόμενη, από έναν άλλο εσωτερικό καταναγκασμό, κίνηση, για την οποία πολλοί θα ισχυρίζονταν ότι χωρεί στον τόπο της βλακείας.

Το να συμπεριφέρεται κάποιος με έναν τρόπο που καταλύει (σε διάφορους βαθμούς και με πλείστους τρόπους) τους κοινωνικούς κώδικες επικοινωνίας, συναλλαγής και διαπραγμάτευσης, γύρω από οποιοδήποτε ζήτημα, από τον έρωτα μέχρι το επάγγελμα (κώδικες, τους οποίους, αν μπορούσε να χειριστεί έντεχνα και καλαίσθητα, θα κατάφερνε να τους προσπεράσει, μεταφερόμενος ένα βήμα μπροστά, για ένα αυθεντικότερο επίπεδο επικοινωνίας κατοπινά), τούτο συνιστά μία συμβολικά αυτοκτονική συμπεριφορά και προφανώς ένα ψυχολογικό ξεγύμνωμα του, το οποίο καταδεικνύει τα εξής:

-την αδυναμία χειρισμού, έναντι Άλλου, ενός έντιμου κοινωνικού προσώπου και επομένως την προηγούμενη υποταγή στην αυθεντία του και την εκ προοιμίου αναγνώριση της ήττας

-την υπονόμευση (συνεπής στο ρόλο του καμικάζι) του εαυτού, ως προς τις διαφορετικές και πλείστες υποχρεώσεις του, πράγμα το οποίο προϋποθέτει την παραίτηση από τον όποιον κοινωνικό ή διαπροσωπικό αγώνα

-την προσπάθεια υπεραναπλήρωσης του εσωτερικού εαυτού και εξεύρεσης μίας ισορροπίας στην συναναστροφή, μετά την έκρηξη της εσωτερικής αγωνίας, η οποία μεταφέρεται από το πρόσωπο του κηδεμόνα, στο ταυτιζόμενο με αυτόν πρόσωπο του άλλου

-το ξέρασμα του εαυτού πάνω στον άλλον, κάτω από το μαστίγιο του φόβου της αποκάλυψής του, από εκείνον

-τη λειτουργία της ενοχής, για την αυτοαξία, πράγμα το οποίο δημιουργεί μία έκρηξη προβολών «κακού» και επενδύσεων… σαγήνης… στο πλαίσιο της αντισταθμιστικής ναρκισσιστικής λειτουργίας του ψυχισμού

-τέλος, τη στρατολόγηση ειδικών συναισθηματικών χειρισμών του άλλου προσώπου, προκειμένου να επανακτηθεί το απολεσθέν εσωτερικό αντικείμενο της αυτοεκτίμησης

…

Κάποια φορά, είχα πει στον φίλο μου τον Γ., στον οποίο είχα κάμει μία αρμένικη επίσκεψη, «Μωρό ! Σήμερα σου έχω κάνει την γκλάβα τούμπανο… σαν να σου μεγάλωσε και λιγάκι…μου φαίνεται… :D »

«Σώπα ΡΕ !! (μου απαντάει). Εγώ δε μασάω από τέτοια»

Μαγκιά !

Μη μασάτε λοιπόν._

…παρά μονάχα μπροστά σε όσους έχουν το σθένος να ξεδιπλώσουν (και όχι να παραδώσουν), ήρεμα, σταθερά και αβίαστα, όχι όμως την τσέπη τους, όπως άλλοι πιθανά φαντάζονται,

…μα μόνο την καρδιά τους…

   Γι’ αυτό κι Εγώ ! , το παρορμητικό (χα!!) και Xωρίς Τέχνη ! (μμ!!) Εκείνο, θα τους αφιερώσω το πιο κάτω…

…τραγουδάκι…

https://www.youtube.com/watch?v=73BRUvQztMI

Σας φιλώ ! :-)

© 2014 Ελένη Κανακάκη (ΦΠΨ Ψ')