Η τριπλή φύση της καταστροφικότητας

Για να τελεστεί το έγκλημα έξω από το υποκείμενο, δηλαδή μεταβατικά και ενεργητικά, είναι ανάγκη να έχει τελεστεί πρώτα μέσα σε αυτό, να έχει γίνει δηλαδή το ίδιο το υποκείμενο, με διάφορους τρόπους, το αντικείμενο, δηλαδή το θύμα της «εγκληματικής πράξης».

Κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν πάντοτε και αδιάφευκτα να εκπληρώνεται η επιταγή του θεμελιωτή της χριστιανικής θρησκείας, «αγάπα τον άλλον ως εαυτόν», η οποία, κατ’ εμέ, δεν ήταν ανάγκη να έχει περάσει στην επιταγή, αφού αποτελούσε ανέκαθεν τη ζωντανή πραγματικότητα.

Η φύση του εγκλήματος είναι τριπλή: Ο άνθρωπος που καταστρέφει (με περισσότερους τρόπους…) έχει ήδη υποστεί καταστροφή. Τη στιγμή που επιτίθεται βιώνει έναν ασύνειδο πόθο καταστροφής ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό, τον οποίο και εκδραματίζει, μέσα από τη διαδικασία της καταστροφής του αντικειμένου. Πρόκειται για τη σαδομαζοχιστική εκδραμάτιση, για την οποία μίλησε με τρόπο ιδιαίτερα τεχνικό και ο ίδιος ο Freud. Καταστρέφοντας λοιπόν κάτι, όχι μόνο ταυτίζεται ψυχικά και διαστροφικά με το αντικείμενο, πρακτικά δε υποσκάπτει την ίδια του την ψυχική και κοινωνική θέση.

Gertrude Abercrombie Scene of a Murder, 1945

Σε αυτή την εκδραμάτιση, άλλοτε επικρατεί η καταστροφή του αντικειμένου, οπότε έχουμε εκδηλώσεις κυρίως ψυχοπαθητικότητας, σαδισμού και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, που θα προκαλέσουν και θα εγείρουν την επίθεση του πλαισίου ενάντια στο υποκείμενο. Άλλοτε δε, επικρατεί η καταστροφή του ίδιου του υποκειμένου, οπότε μιλάμε περισσότερο για ψυχοπαθολογία, που θα κινητοποιήσει το πλαίσιο κυρίως επανορθωτικά.

Η πράξη της «καταστροφής» περιλαμβάνει λοιπόν μία τριπλή ακολουθία συμβάντων: Πρώτα τελείται η καταστροφή ενός προσώπου μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο. Έπειτα αυτό το πρόσωπο θα εκδραματίσει το θυμό του είτε κυρίως αυτοκαταστροφικά είτε κυρίως αντικοινωνικά (κρατώντας όμως πάντοτε στο πλαίσιο της συμπεριφοράς του και τις δύο διαστάσεις ή απλά τα δύο άκρα της καταστροφής). Έπειτα το πλαίσιο θα κινηθεί περισσότερο ή λιγότερο επιθετικά και αμυντικά, προκειμένου να θεραπεύσει το πρόβλημα του.

Οι διαγνωστικές κατηγορίες των ψυχιατρικών εργαλείων συνιστούν, εκτός από έναν κώδικα επικοινωνίας μεταξύ των επιστημόνων, ταυτόχρονα και τη λεγόμενη ψυχαναλυτική αντιμεταβίβαση του ειδικού ψυχικής υγείας. Αυτό σημαίνει πως διαφορετικά σύνολα συμπεριφορών εντοπίζονται μέσα σε διαγνωστικές κατηγορίες, προκειμένου ο ειδικός να αντιμετωπίσει το άγνωστο, το φόβο του για το παράδοξο και το απροσδόκητο που του συμβαίνει, παράλληλα δε για να ελέγξει την αντανακλαστική του κίνηση να επιτεθεί. 

                                                                                      Gertrude Abercrombie (1909-1977) The Stroll

Αυτή η θεσμοθέτηση συνιστά την προσαρμοστική αντίδραση της κοινωνικής οντότητας η οποία εξελίσσει την κατανόησή της πως η «αντιδραστικότητα» (λαμβανομένης με την ιστορική της σημασία) θα απέβαινε γι' αυτήν μοιραία. Παράλληλα συνιστά (ή θα πρέπει να συνιστά) την αναγνώριση της ουσίας των συμπεριφορών ενός προσώπου, που ενδέχεται να έχει καταγραφεί ευκρινώς μέσα σε αυτές τις ταξινομίες, ως πραγματικότητες που ενέχουν τη δημιουργημένη γνώση ενός υποκειμένου, για το πώς θα επιβιώσει, μετά από «αυτά» που του έχουνε συμβεί.

------------------

Το έγκλημα

όταν η αγάπη που διατηρεί το ύψος της αναγνωρίσιμο

απουσιάζει από τον κόσμο της μη αντιληπτής πραγματικότητας,

τότε η παγερή και ζοφερή συνάμα, επιβληθείσα απομόνωση

μπορεί να μετατρέπεται σε μία καταχθόνια σύνθλιψη,

ή εναλλακτικά οργή,

για να αποσοβηθεί ο τρόμος που δεν μπορεί να ιδωθεί

και η ενοχή και η τιμωρία

που οδηγεί σε ξύρισμα μέσα στο ζωντανό δρεπάνι

και έτσι,

το πλαίσιο θα κατακρεουργείται και θα κομματιάζεται

για να ξεραστεί έπειτα βάναυσα η μπόχα του από τα σωθικά, λυτρωτικά

…και να διαφεύγει το υποκείμενο

από την ασφυκτική λαβίδα της κατάθλιψης και της διαμαρτυρίας

-----

Ελπινίκη Ανωγιαννάκη

Gertrude Abercrombie (1909-1977) Horse and Blue House, 1942

© 2018 Ελένη Κανακάκη (ΦΠΨ Ψ')

Η αθύμια του Διαβόλου

…people have daemons…

Αυτή ήταν η πρώτη μου ανακάλυψη… και συνήθως (εάν δεν καταπιαστούν δηλαδή σθεναρά οι ενδιαφερόμενοι με τους δαίμονές τους…) τους κουβαλάνε για πάντα και παντού…

Έχω γνωρίσει αρκετούς που δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στις μυθοπλασίες μυστηρίου, όπου πρέπει να αποκαλυφθεί το έγκλημα που έχει διαπραχθεί. Στην παρούσα φάση της ζωής μου αυτό οδηγεί την αναλυτική μου σκέψη σε περαιτέρω ερμηνευτικούς συλλογισμούς.

Στην ερμηνευτική λοιπόν πράξη είναι δυνατόν να αναδειχθεί σταδιακά πως ένα τέτοιο ενδιαφέρον θα μπορούσε να προσφέρει σε κάποιον μία ναρκισσιστική και καταβροχθιστική ικανοποίηση στην εκδραμάτιση του φθόνου και του θυμού, όπου αφενός «έρχεται τιμωρητικά στο φως η αλήθεια και η ενοχή του αντικειμένου». Αφετέρου όμως περνάει λαθραία το προσαρμοστικό και ασύνειδο μεταβιβαστικό «αίτημα θυμού» (και παρά τις σαδομαζοχιστικές διαδράσεις της «εξουσίας», δηλαδή των διαχειριστών της), «πως Τόλμησες να μου το κάνεις αυτό;…, έχεις όλο το χρέος να επανορθώσεις… εάν φυσικά μπορείς… που συνήθως… Δεν μπορείς… γι' αυτό θα δράσω μόνος μου... για να καταστραφώ...», για να του απαντηθεί, «πως Μπόρεσες και πως Τόλμησες να πειστείς πως σου το έκανα εγώ αυτό;… πως Τολμάς να με αμφισβητείς για το τι είμαι και το τι μπορώ.... εγώ Όλα τα μπορώ...».

Ένα μεταβιβαστικό αίτημα θυμού συνήθως και αναγκαστικά συνυπάρχει με ένα άλλο, στον μεταβατικό χώρο στην μακρόχρονη αναλυτική διαδικασία (αλλά και σε άλλα πλαίσια…) για να αλυσοδένονται τα δύο αιτήματα μεταξύ τους, και μέχρι τούτο να αναδυθεί, η αναζήτησή του θα συνεχίζει να χρονίζει, με ό,τι συνεπάγεται αυτό…

Salvador Dali

 

Το αίτημα λοιπόν αυτό μεταβιβάζεται στα σχεσιακά πλαίσια των ατόμων και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί ένα πρόσωπο να αναπτύξει περαιτέρω τις άμυνές του με την αμυντική, δικονομική (π.χ.) προσκόλλησή του στην «αλήθεια» και την εκδραμάτιση του θυμού επάνω στο ίδιο, προκειμένου ο φθόνος αυτός να γίνει υποφερτός και ακίνδυνος και να παράσχει την εσωτερική (γνωστική και συναισθηματική), εξίσου την εξωτερική απόλαυση (σύμπτωμα) της εκφόρτισής του. Σταδιακά ενδέχεται να περάσει σε μία πιο ώριμη μετουσίωσή του, που να συνδυάζει (ας πούμε) την εσωτερική (πλέον) αποκάλυψη μαζί με την δικονομική λειτουργία, κατά κανόνα και τη σαδομαζοχιστική (ή αλλιώς χειραγωγική) διάδραση της εξουσίας, δεν παύει όμως να διατηρεί τον αμυντικό του χαρακτήρα.

Μένει λοιπόν στο άτομο να αρχίσει, σιγά σιγά και με κάποιον τρόπο…, να περνάει στο ταξίδι της ωριμότητάς του, όπου ο θυμός θα εκφραστεί με τρόπο περισσότερο λειτουργικό. Αυτό προϋποθέτει να αναπτύξει σταδιακά το υποκείμενο την ανοχή του να κοιτάξει τον εαυτό του και να αποδεχτεί την ανάγκη της διευθέτησης της σχέσης με το αντικείμενο, στο «τόσο, όσο...», αναλόγως του σχεσιακού πλαισίου του διυποκειμενικού γίγνεσθαι. Κατά συνέπεια, θα πρέπει παράλληλα να διευθετείται η βρεφική ναρκισσιστική, σαδομαζοχιστική / αυτοερωτική απόλαυση της εκφόρτισης στον εαυτό, πράγμα το οποίο επιτυγχάνεται με την λειτουργική «επιδείνωση» της σχέσης με τον αντικείμενο, δηλαδή με την απόσυρση (την αποταύτιση) από την καταβροχθιστική ταύτιση με αυτό, αφού το υποκείμενο είναι κατ’ αρχάς… φτιαγμένο για τον εαυτό του και το αντικείμενο κατ’ αρχάς… για τον δικό του…

Το να αγαπά λοιπόν κάποιος να κοιτάζει τον άλλον μπορεί να καταλήξει σε κάτι πολύ καλό για το αντικείμενο (και το διυποκειμενικό σύνολο εν γένει), εάν στο κοίταγμα αυτό το υποκείμενο εξασκεί την όρασή του, ώστε να κοιτάζει με τα μάτια του αντικειμένου και όχι με τα μάτια της πραγματικότητας και της αντικειμενικής αλήθειας, δηλαδή με τα μάτια τα δικά του…

...sympathy for the devil…

Η αθύμια του διαβόλου

----------------------------

(Το παρακάτω είναι απόσπασμα από το ποίημα του Λεκόντ Δελίλ (με τον πιο πάνω τίτλο), μεταφρασμένο από τον Αργύρη Εφταλιώτη.

Δυστυχώς δεν μπορώ να γράψω σε πολυτονικό, παρ' όλα αυτά το παραθέτω)

[...]Στρεφοαπλώνει τα χέρια, ζαρώνει τα νύχια, και κράζει

των ονείρων ο πρώτος, τ' αρχαίο το θύμα.

Κι η φωνή του πιό πέρα απ' τους όμορφους κόσμους τραντάζει,

που τους λουζει των ήλιων τ' απέραντο κύμα.

"Οι μονότονες μέρες -βροχή φοβερή- πλημμυρούνε

την αιώνια ζωή μου και δεν τη γεμίζουν.

Περηφάνιεα, χολή, απελπισία -του κάκου με σκούνε.

Ως κι οι αγώνες κι οι λύσσες βαραίνουν, συχύζουν.

Όσο ψεύτρα καί πλάνα η αγάπη, άλλο τόσο το μίσος !

Ήπια θάλασσες, άπειρα δάκρια και πάθια !

Κεραυνοί και μυριόκοσμοι ! Πέστε, πλακώστε με, κι ίσως

ο άγιος ύπνος με πάρει στα μαύρα του βάθια.

Και οι δειλοί που ευτυχούν, κι οι φτωχοί κολασμένοι, ως του

τ' ουρανού θεν' ακούν τα λαμπρά τότες ύψη

ν' ανεβαίνει φωνή -"Σατανάς δεν υπάρχει !"- μαζί του

και το έργο των έξη μερών θενά λείψει."

 

Jacopo del Conte - Portrait of Michelangelo

© 2018 Ελένη Κανακάκη (ΦΠΨ Ψ')

ΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΚΑΝΑΛΙ ΤΟΥ ΑΛΥΤΡΩΤΙΣΜΟΥ

Όποτε εμμένουμε στο αντικείμενο του άλλου χάνουμε το αντικείμενο το δικό μας. Θεωρώ πως κάποιος μπορεί να καταφέρει να μιλήσει κυρίως γι’ αυτό που αφορά τον ίδιο, πολύ πιο δύσκολα γι’ αυτό που αφορά τον άλλον, γιατί τείνει να τον αντιλαμβάνεται και να τον αξιολογεί με βάση το «αντικείμενο» που του έχει ο ίδιος πετάξει μέσα του, ανεξάρτητα από το εάν ο άλλος είναι ή δεν είναι κάτι. Γι’ αυτό και στις ψυχοθεραπευτικές διαδικασίες, αυτές που διαθέτουν έναν αυθεντικό τρόπο περαίωσης, η λειτουργία του αναλυτή οφείλει να είναι τόση όση… και σίγουρα να οδηγεί στην ανάδυση του συναισθήματος και όχι σε καθοδηγήσεις (όσο το δυνατόν) και χειραγωγία, υπό την έννοια ότι η ευθύνη της σωτηρίας του υποκειμένου βαραίνει κατ' αρχάς και αναγκαστικά τη γνώση του, εφόσον όλα τελικά θα περάσουν από την εγκεφαλική λειτουργία τη δική του, επιπλέον επειδή και εάν λειτουργεί η ανάγκη του να λυτρωθεί. Οι οδηγίες προς ναυτιλλομένους είναι για τα παιδιά από τους κηδεμόνες τους και το σχολείο, όχι για τους ενηλίκους από τους θεραπευτές.

Pablo Picasso - Guernica

Κατά συνέπεια, ένας άνθρωπος θα πρέπει να καταφέρει να αναγνωρίσει κατά τρόπο λιγότερο εγκεφαλικό και περισσότερο βιωματικό τον θυμό και τον φθόνο τον δικό του, ώστε να γίνει εφικτό και να επιτραπεί να ανακαλυφθούν (από τον όποιον...) οι απαντήσεις σε μη λεκτικοποιημένα ερωτήματα που μπορεί να του έχουνε τεθεί. Όταν μιλάω εδώ για φθόνο, αναφέρομαι σε ψυχικές ποιότητες και όχι σε συμπεριφορικές διαστροφές οι οποίες καθιστούν κάποιον ψυχοπαθητικό ή ηθικά, άλλοτε και σεξουαλικά διεστραμμένο, με όλες τις δικαιολογίες συχνά για τον εαυτό του... Στοιχεία φθόνου με διαφορετικές ποιοτικές και ποσοτικές εκφάνσεις υφίστανται στους πιο πολλούς ανθρώπους, καθόσον τα δύο αυτά συναισθήματα γίνονται ευκολότατα πανδημία, όπως η χολέρα, ειδικά στις μέρες μας που η βία διαφημίζεται πανεύκολα και συνεχώς.

Όταν ένα ερώτημα δεν λεκτικοποιείται, τότε ένα πρόσωπο τείνει να συγκρατεί συχνά σε μία αμοιβαία χειραγώγηση για παράδειγμα τους παρορμητικούς ξένους γύρω του, αυτούς που διαθέτουνε δυναμικό και εργάζονται ψυχικά στις δύο μανιχαϊστικές διαστάσεις (καθόσον τη μία δέχονται και την άλλη διώχνουν και αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα βολικό...), χωρίς να επιδράνε στην αντιφατικότητα αυτή οι όποιες γνώσεις τους, είτε είναι λίγες είτε είναι πολλές. Έτσι το πρόσωπο αυτό τείνει να εκδραματίζει συνέχεια στα πρόσωπα αυτά το ερώτημά του, μήπως και λάβει κάποτε την απάντηση που επιθυμεί.

...όμοιος ομοίω αεί πελάζει...

© 2018 Ελένη Κανακάκη (ΦΠΨ Ψ')