1α. ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ
Η πλούσια ελληνική μυθολογία θεωρείται μάλλον αρκετά ενδιαφέρουσα στο παγκόσμιο πολιτιστικό στερέωμα… και πηγή «πολυποίκιλης αξιοποίησης ασφαλώς, γι’ αυτό και από το χώρο αυτό, συχνά μας ψυχαγωγούν με έργα αδιαφιλονίκητης καλλιτεχνικής και αισθητικής αξίας (βλέπε “Ζήνα”, Τίνα, Λίνα κ.ο.κ.) ...»!
Ο Νάρκισσος λοιπόν, ένας Ωραίος Νιος από τη Βοιωτία εθαύμαζε τόσο πολύ τον εαυτό του και την ομορφάδα του, ώστε τελικά οδηγήθηκε σε εξάντληση ή μαρασμό -ανάλογα με την εκάστοτε εκδοχή του μύθου- ή και ανικανοποίητο έρωτα γι’ αυτόν τον ίδιο και εν τέλει … απόθανε!!
Σε προηγούμενό μου κείμενο αναφέρθηκα στις έννοιες της «ναρκισσιστικής υποταγής» και αυτής των «ψυχαναγκαστικού τύπου εκπληρώσεων». Για να ξέρουμε πάνω κάτω και που βαδίζουμε, με την πρώτη εννοούμε την «υπερβολική αγάπη» προς τον εαυτό και την ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση και κατοχύρωση των όποιων αξιών του, με δυσάρεστες όμως συνέπειες για τις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο ψυχαναγκασμός εντούτοις, μπορεί να συμπεριλάβει, απ’ όσο γνωρίζω, περισσότερες διαταραχές, ανάλογα με την εκάστοτε ψυχολογική, επιστημολογική θεώρηση. Εδώ αναφέρομαι κυρίως σε εμμονικού τύπου ευχάριστους ως προς τη βίωση τους ψυχαναγκασμούς, όπως η βουλιμία, ο αλκοολισμός, η τσιγγουνιά, η σεξουαλική παρέκκλιση, με δυσάρεστες όμως συνέπειες για τον ίδιο τον οργανισμό, αφήνοντας παρ’ αυτά, λόγω της φιλόξενης διάθεσης που χαρακτηρίζει εμάς τους έλληνες, ανοιχτή την πόρτα των διαπραγματεύσεων και σε άλλες διαταραχές.
Κάνω μια πρώτη υπόθεση ότι στη βάση των διαταραχών γενικότερα, υπάρχει μία τάση αποστασιοποίησης και εξακολουθώ :
Ως προς την ουσία τους, οι παραπάνω όροι δεν μου φαίνεται πως διαφέρουν τόσο μεταξύ τους και η διαφορά τους είναι περισσότερο εξωτερική/μορφολογική και λειτουργική. Ταυτόχρονα η διαφορά αυτή έχει να κάνει με το στοιχείο της ενεργητικότητας / παθητικότητας ή αλλιώς εξωστρέφειας / εσωστρέφειας. Αυτό σημαίνει ότι ενώ η εσωτερική δομή, αν μη τι άλλο, έχει σημαντικά κοινά σημεία (όπως η μονομανία, η επανάληψη, η αναζήτηση της ισχύος, ο εθισμός), αυτό που η κάθε μία συνεπάγεται, ως προς την άλλη, εννοεί, πέρα από τα διαφορετικά πλαίσια διαμόρφωσής τους και κάποιες διαφορές λειτουργικού τύπου αλλά και ως προς την κοινωνική αποδοχή των επακόλουθών τους. Ένα άτομο π.χ. που αποβάλει το φαγητό από ΜΕΣΑ του, δεν νομίζω πως έχει λιγότερο απορριπτικά και επιθετικά ένστικτα από ένα συμπλεγματικό ωραιοπαθές άτομο που χρησιμοποιεί τη σαγήνη ως μέσο διαφοροποίησης και ανταγωνισμού ή από ένα αρχομανές και μονομανές άτομο που συμπεριφέρεται ως «μέλισσα, βασίλισσα μέσα στην κυψέλη». Ένα άτομο που αρέσκεται στη στυγνή εκμετάλλευση άλλων, έχει αρκετά κοινά σημεία μ’ έναν σαδιστή και μάλλον και μ’ έναν επιδειξία.
Υποθέτω λοιπόν, ότι οι ναρκισσιστικές υποταγές, συνιστούν μονοσήμαντες εξωτερικές εκδηλώσεις του μοτίβου ενός ατόμου. Όπως προείπαμε, ένα μοτίβο δεν είναι ένα πράγμα, αλλά πολλά πράγματα και για να είμαστε ακριβείς, πρόκειται για μία δυναμικά κείμενη πολυεδρική οντότητα, μέσα στην οποία κάποιο είδος ναρκισσιστικής έκφρασης δύναται να καταλάβει το μεγαλύτερο χώρο. Ας σκεφτεί κανείς μία κοινωνία μέσα στην οποία συναρθρώνονται διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις με διαφορετική δυναμική. Το αποτέλεσμα και ο βαθμός της διαλεκτικής συσχέτισης των δυνάμεων διαμορφώνει το ύφος, τη θέση και τη δυναμική της στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο.
Και συνεχίζουμε: Οι ναρκισσιστικές λοιπόν υποταγές επιδιώκουν την νομιμότητα. Την αποδοχή δηλαδή των σχετικών πρακτικών που υποστηρίζουν, από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και την εξάπλωση τους μέσα σ’ αυτό, όπως ο «Καρκίνος» στο σώμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εγκληματικές διαθέσεις άλλοτε περιβάλλονται το μανδύα της πολιτικής ιδεολογίας, και άλλοτε ξεπλένουν το αίμα από πάνω τους, εμβαπτιζόμενες σε καθαρτήριες θεσμικές κολυμβήθρες. Ολοκληρωτικού χαρακτήρα πολιτικές ιδεολογίες αναδεικνύουν την άκαμπτη και μονοδιάστατη λογική του ναρκισσισμού, αντίπαλη της συστημικής θεώρησης του κόσμου, ενώ άλλοτε μαφιόζικες πραχτικές καταλήγουν σε καμουφλαρισμένες παθογόνες στρουκτούρες, κατοχυρωμένες και εγκατεστημένες αναπαυτικά, διάσπαρτες στους επιχειρησιακούς χώρους, κοινωνικά αφομοιώσιμες πια, ώστε να μην δημιουργούν ολοκληρωτικά προσκόμματα στην ανθρώπινη λειτουργία. Ας ανακαλέσουμε το μεγαλεπίβολο σχέδιο του «νονού» στην ομώνυμη ταινία, να καταστήσει τις λούμπεν επιχειρήσεις του νόμιμες, ξεπλένοντάς τις μέσα στους θεσμούς της κοινωνίας και αξιοποιώντας τα κανάλια της πολιτικής. «Άραγε μας φέρνει αυτό στο μυαλό κάτι σχετικό με τη σημερινή παγκόσμια πολιτική και οικονομική κατάσταση;»
Πως λοιπόν γεννιέται ο ναρκισσισμός μέσα σ’ έναν οργανισμό;
Στην πορεία της ζωής του ο υγιής άνθρωπος αφενός εσωτερικεύει σε μεγάλο βαθμό τις επιβραβεύσεις του, δεν τις ζητιανεύει δηλαδή, ούτε τις απαιτεί από το περιβάλλον του, αφετέρου τις μπολιάζει με τις νοηματοδοτήσεις που δίνει στα πράγματα, άρρηκτα συνδεδεμένες με την αντίληψη της θέσης του μέσα στον κόσμο και της συνακόλουθης δέσμευσής του ως προς τις επιταγές τους. Ο υγιής άνθρωπος πολύ λιγότερο αισθάνεται ότι ο κόσμος του χρωστάει, πολύ περισσότερο την ανάγκη να «Δικαιώσει» την ύπαρξή του, υπό την έννοια ότι ορθώς και λογικώς ήρθε στη ζωή και όχι απλά ως παρατηρητής και περαστικός, που σαν διάττοντας αστέρας, τη μια στιγμή έλαμψε και την άλλη εξαφανίστηκε χωρίς λόγο, χωρίς νόημα και χωρίς ίχνος πίσω του!!
Βέβαια, κάποιες πρώιμου τύπου επιβραβεύσεις δεν αποτελούν κατ’ ανάγκη κάτι κακό. Μικροί, μεγάλοι τα έχουμε ανάγκη όλα αυτά και ένας λεπτός χειρισμός τους δημιουργεί μία παιδική και καθ’ όλα γοητευτική παρουσία για τους άλλους. Εξάλλου ποιος θα ήθελε να ακούει «ότι είναι χοντρός, άσχημος και βλάκας» αν δεν είναι διαστροφικός ή φρενοβλαβής;
Στη ναρκισσιστική όμως δομή άλλοτε η ανάγκη της κατοχύρωσης της αξίας του εγώ αποκτά συστηματικό/καταναγκαστικό χαρακτήρα και άλλοτε η ανάγκη της επιβολής της, διαστροφικό, ενώ σε κάθε περίπτωση η ανάγκη για ισχύ γίνεται επιταχτικό και σταδιακά εντεινόμενο και αδιαπραγμάτευτο αίτημα. Η συστηματικότητα φαίνεται στην επανάληψη, στην προσκόλληση δηλαδή του ατόμου σε μία ή περισσότερες ρουτίνες με φτωχό περιεχόμενο, που πραγματεύονται, ορίζουν και χειραγωγούν ένα σύνολο συναισθημάτων του ατόμου, δρώντας έτσι ως σανίδα σωτηρίας, ως φυγή, ως επίθεση και άμυνα και εν τέλει ως η κυρίαρχη απάντηση σε ό,τι εισερχόμενο, αποκτώντας έτσι για το άτομο διαστάσεις «κηδεμονικού χαρακτήρα» και μάλιστα τις έσχατες, αυτές δηλαδή της «υποταγής» σε αυτές. Όταν ο ναρκισσισμός αποκτήσει διαστροφικό περιεχόμενο, αυτό σημαίνει ότι η προσωπικότητα έχει υποστεί καθίζηση και έχει εμπλακεί στα γρανάζια του σαδομαζοχισμού, ως τη μοναδική απάντηση στα βιώματα της ελλειματικότητας, του πόνου, της βίας και του ανικανοποίητου οδηγούμενη έτσι μέσω παθολογικών στρουκτούρων στον εκφυλισμό. Πολλοί άνθρωποι, γρανάζια πολιτικών και κοινωνικών θεσμών, μας φαίνονται ότι λειτουργούν με επαρκή συνέπεια και λογική ή για την ακρίβεια, με την αναμενόμενη συνέπεια και λογική που ορίζει η θέση τους. Μία τέτοια όμως αντίληψη, σε αρκετές περιπτώσεις δεν είναι άλλο τι, παρά αυταπάτη που έχει επιβληθεί ως πραγματικότητα, καθ’ όσον διαθέτει την απαιτούμενη κοινωνική νομιμοποίηση. Το όλο πράγμα όμως δεν είναι όχι μόνο λογικό, ούτε καν λογικοφανές, αφού η κοινωνική νομιμοποίηση δεν είναι, εν τοιαύτη περιπτώσει, άλλο τι από τη μαζικοποίηση της ψυχοπαθολογίας, η οποία (μαζικοποίηση) δεν την εξυγιαίνει, αλλά μάλλον την εξωραΐζει και τη διευρύνει πληθυσμιακά. Η ψυχοπαθολογία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι υποκρυπτόμενη και αναγκάζεται, αλλά και αγαπάει να φοράει κάποιο όμορφο κοινωνικό πανωφόρι.
Το ζήτημα της γέννησης του ναρκισσισμού όμως εξακολουθεί να παραμένει αναπάντητο. Βέβαια ούτε η γέννηση του ναρκισσισμού, ούτε η περιγραφή του μπορούν να αναλυθούν εδώ με κάποια επάρκεια. Χρειάζεται υποθέτω, τουλάχιστον να αναδιφήσει κανείς ενδελεχώς την βιβλιογραφία και ακόμη περισσότερο να μελετήσει το ζήτημα στην πράξη. Εδώ πρόκειται για μια περιεκτικότατη αναφορά βάση κάποιων λίγων γνώσεων και μια κατάθεση προσωπικής εμπειρίας.
Η εμφύτευση λοιπόν αρνητικών αποτυπώσεων στη βρεφική ηλικία, σαμποτάρουν στρεβλώνουν και ίσως κατακερματίζουν το αυτοσυναίσθημα. Η απουσία αυτοεκκολαπτόμενων, αυτοτροφοδοτούμενων και συνεπώς σταθερών και εξελισσόμενων επιβραβεύσεων, που διαμορφώνονται αποκλειστικά μέσα σε πλαίσια πρώιμων σχέσεων, υγειών, θερμών και τρυφερών και σχέσεων ψυχοπνευματικής και φυσικής εγγύτητας μεταξύ των ανθρώπων, που διδάσκουν και όχι επιβάλουν τη λογική συνέπεια και το όριο, την πρόοδο και τη δημοκρατία (κατάσταση πρωταρχικά εσωτερικής πολυφωνίας, ακόμα και για τις «έσχατες (αν μπορούν υπό αυτές τις προϋποθέσεις να υπάρξουν) φωνές»), ρευστοποιούν τον εσωτερικό κόσμο. Αντ’ αυτών με την παρουσία ανταγωνιστικών, (για την εγκαθίδρυση γόνιμων από τα παραπάνω αναπαραστάσεων), αυτοαπαξιώσεων και τη μίμηση και ταύτιση συνεπώς με αδιάφορους ή ευνουχιστικούς ή απορριπτικούς ή αυταρχικούς γονείς, το άτομο οδηγείται στη συρρίκνωση, για να μην πω στην ακύρωση της διαδικασίας γέννησης των λειτουργιών του εγώ και της ισχύος του, στην απόρριψη του, όπως ένας οργανισμός απορρίπτει το σκάρτο πράγμα και στην γέννηση αναγκαστικά στην θέση του, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνολική επιβίωση του ατόμου, αντισταθμιστικών μορφωμάτων που έχουμε ήδη συμπεριλάβει στην έννοια ναρκισσισμός. Εκπορευόμενα από την ιδιοσυγκρασία και διαμορφούμενα στην πορεία της ζωής του ανθρώπου συνιστούν το πλάσμα και το «δαίμονα» που επιβιβάζεται λαθραία στο πλοίο της ζωής του και ορίζει σε σημαντικό βαθμό τη μοίρα του.
Το εγώ λοιπόν αφού δεν διαθέτει την απαιτούμενη ισχύ και ικανότητες για να πορευθεί μάχιμο στην ελευθερία και να παράσχει στον εαυτό του τις δικές του, «Κατάδικές» του νοηματοδοτήσεις των πραγμάτων του κόσμου, «αγοράζει» δύναμη, λειτουργίες και ταυτότητα από τα έξω του, ξεπουλώντας σταδιακά και συστηματικά ό,τι λιγοστό του έχει απομείνει από τα μέσα του, από το υπόλοιπο δηλαδή των εσωτερικών δεσμεύσεων και συνακόλουθων επιταγών τους, προκειμένου να αποκτήσει έναν δάνειο «οπλισμό». Αυτός ο οπλισμός κατ’ αρχάς θα ανακουφίσει τον πόνο της απόρριψης που μπορεί να τρελάνει και να καταστρέψει το άτομο, λαμβάνοντας τη μορφή βακτηρίας, αφετέρου θα υποκαταστήσει όλα όσα συνιστούν το αυθεντικό εγώ, πράξη, όπως είπαμε παραπάνω, απαραίτητη για την επιβίωση του ατόμου ως ολότητα πάντα (έρχομαι εδώ να επισημάνω ότι αυτή η ναρκισσιστική αντιστάθμιση έρχεται, κατά τη γνώμη μου πάντα, να καταρρίψει το φροϋδικό ισχυρισμό περί «ενστίκτου του θανάτου» αλλά αυτό είναι άλλο θέμα). Όσο λοιπόν βαθαίνει, μεγαλώνει η απόσταση από τα έσω, που έχει ήδη ξεκινήσει σε πρώιμο στάδιο της ανάπτυξης του ατόμου, και η υποκατάσταση των παραμέτρων του εγώ με τις παραπάνω περιγραφόμενες ναρκισσιστικές λύσεις, ως η μοναδική πλέον πηγή σωτηρίας, ανακούφισης και καταξίωσης του ατόμου και όσο περισσότερες εξωτερικές ενισχύσεις λαμβάνει γι’ αυτή του τη συμπεριφορά, τόσο περισσότερο το άτομο εμπλέκεται στο φαύλο κύκλο, σύμφωνα με τον οποίο «η αποδέσμευση από το εγώ οδηγεί στην υποταγή σε έξω ρουτίνες και αυτή με τη σειρά της σε μεγαλύτερη αποδέσμευση, προκειμένου να δικαιολογηθεί η ύπαρξή της και να αποσοβηθεί η σχετική ενοχή». Το άτομο, ενώ μπορεί να εκδηλώνει μία ρηχή αυτοεπιβεβαιωτική συμπεριφορά και εξ’ αυτού μία επίδειξη ισχύος προκειμένου πρωτίστως να πείσει τον εαυτό του (λογικό!!) στην ουσία έχει ήδη, εν αγνοία του, υπογράψει την καταδίκη του, αφού «έχει εκ προοιμίου υποταχτεί σε ό,τι, έξω από αυτό και τη φύση του, το εκπληρώνει». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εδώ έχουμε μία κοινωνικώς καμουφλαρισμένη μαζοχιστικού τύπου λειτουργία όπου «η έκφραση της κυριαρχίας» είναι «απόδειξη της υποταγής». Γι αυτό και η σαδομαζοχιστική λειτουργία αποτελεί «ένα όλον». Αυτά τα δύο μοτίβα συνυπάρχουν στην αυτή παθολογική συμπεριφορά με κυρίαρχο το ένα από τα δύο. Είναι σαν τα δύο άκρα ενός νήματος. Και όπως όλοι γνωρίζουμε, νήμα χωρίς δύο άκρα δεν υφίσταται (Αλλά σ’ αυτό θα επανέλθω αργότερα, πραγματευόμενη την έννοια ψυχαναγκασμός). Με το παραπάνω θέλω να πω, πως το άτομο που «είναι ΑΝΑΓΚΑΣΜΕΝΟ να απεμπολήσει την εξουσία, που απορρέει φυσικά και νόμιμα από την ίδια του την ύπαρξη» ως αυτοπροσδιοριζόμενο ον, και να την υποκαταστήσει με περιστασιακά και ευκαιριακά δεκανίκια εξουσίας, ώστε να γίνει κυρίως από το ίδιο το άτομο αντιληπτή, έχει έτσι «υποταχτεί ήδη και εξ ορισμού στη μοίρα του αδυνάμου».
Για να συνοψίσουμε λοιπόν, με την έννοια ναρκισσισμός αναφερόμαστε σε μία αυτοεπιβεβαιωτική συμπεριφορά του ατόμου, καταναγκαστικού τύπου, επιθετική απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και διαφοροποιητική ασφαλώς από αυτό, με διάθεση κοινωνικής και εσωτερικής νομιμοποίησης, με μονοσήμαντο, φτωχό περιεχόμενο ως προς την αντίληψη του εγώ και τις κοινωνικές διαστάσεις του και με αρκετά απλοϊκές ρυθμίσεις της λειτουργίας της αυτοεπιβεβαίωσης. Και αν έπρεπε να μιλήσουμε με στατιστικούς όρους, θα λέγαμε ότι για την ώρα εντοπίσαμε τρεις χονδροειδείς τιμές στην σχετική κλίμακα, με τους ποιοτικούς χαρακτηρισμούς : α. φυσιολογικό πλαίσιο, β. συστηματικότητα και γ. διαστροφή.
Για όσους δεν βαρέθηκαν τις φλυαρίες μου, έπεται και συνέχεια για να εξετάσω και να κατανοήσω κάποιες εκδηλώσεις της ψυχαναγκαστικής λειτουργίας που συχνά αισθάνομαι πως συναντάω γύρω μου.
Προσφέρονται μπροστινές θέσεις, χαμηλό εισιτήριο και μπόλικο pop corn ... !
© 2012 Ελένη Κανακάκη (ΦΠΨ Ψ')
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου